Trong những năm 1948-1950, tại chiến khu Việt Bắc, Phan Khôi đã viết một số bài nghiên cứu về Tiếng Việt, đặt những viên gạch đầu tiên cho công việc nghiên cứu ngôn ngữ dân tộc một cách có hệ thống. Sau khi rời chiến khu về thành phố, ông đã bổ sung thêm một số luận điểm, bài viết, để tới năm 1955 tập hợp lại thành sách Việt ngữ nghiên cứu do Hội Văn nghệ xuất bản.
Việt ngữ nghiên cứu là một trong những cuốn sách có tần số xuất hiện lớn nhất trong danh mục sách tham khảo của các công trình về tiếng Việt với các cách tiếp cận khác nhau. Nhiều ý tưởng trong công trình đến nay vẫn còn giá trị thực tiễn của nó.
Cuốn sách Việt ngữ nghiên cứu của Phan Khôi không phải là một tác phẩm tổng hợp, nó chỉ phân tích một số khía cạnh nhất định về Việt ngữ. Như Phan Khôi đã nhận định: “Muốn viết một cuốn sách ngữ pháp cho đâu ra đó, làm một việc tổng hợp thì rất khó. Bí là tại đó. Phải làm việc phân tích trước, phân tích tỉ mỉ, kẻ còi rồi, bấy giờ làm việc tổng hợp thì có lẽ sẽ dễ hơn”. Thật vậy, khi nghiên cứu về tiếng Việt, chỗ nào ông đã phân tích thì phân tích thực “tỉ mỉ, kẻ còi”, thậm chí, ở nhiều chỗ ông đã nêu lên được một số vấn đề rất quan trọng và đi đến những kết luận xác đáng, có giá trị khoa học cao.
Đọc Việt ngữ nghiên cứu, độc giả sẽ không cảm thấy khô cứng như nhiều cuốn sách nghiên cứu ngôn ngữ khác, bởi lối hành văn của tác giả rất đỗi dung dị, cách đưa ví dụ thực tế, phân tích từ chính trong lời ăn tiếng nói hàng ngày của người Việt.