“Hào kiệt anh tài là khí tinh anh của một nước; cho nên nước nào cũng có, mà thời nào cũng có. Lớn thì gây dựng nên thời thế, tô điểm cho non sông; nhỏ thì lập nên công nghiệp, để danh tiếng về sau; cũng là làm gương cho người đời cả.” – Phan Kế Bính, trích Lời tựa cho cuốn Nam Hải Dị Nhân Liệt Truyện
Xuyên suốt chiều dài 4.000 năm lịch sử, nước Việt Nam nổi lên biết bao người tài đức, danh tiếng; nhưng bởi vì sự tích xa xôi mà không rõ, hoặc vì sử sách biên sót mà không tường. Trong đó, chỉ có những tấm gương nổi bật được ghi vào sử, hoặc chép vào kí tái của các tư gia mới được lưu truyền lại cho đời sau.
Nam Hải Dị Nhân Liệt Truyện tập hợp những câu chuyện kể về các “dị nhân” nước Nam, những người mà tên tuổi của họ gắn liền với điều khác thường (có hình dáng bất thường, có tài lạ, có sự tích huyền bí, kì quái...). Dưới ngòi bút của Phan Kế Bính, các câu chuyện về họ hoà quyện giữa những chi tiết chính sử lẫn những yếu tố dã sử, tạo cho cuốn sách một không khí vừa chân thực, vừa li kì, hấp dẫn nhưng cũng không thiếu chuyện hoang đường, mê tín, vốn là một trong những đặc thù của văn hoá dân gian.
Đặc biệt, ấn bản Nam Hải Dị Nhân Liệt Truyện của Nhà xuất bản Kim Đồng là ấn bản đầu tiên có minh họa màu đặc sắc. Cuốn sách hứa hẹn mang đến một trải nghiệm thị giác ấn tượng cho người đọc với gần 200 tranh minh họa kì công và tỉ mỉ của họa sĩ Tạ Huy Long, thổi một làn gió mới cho những tác phẩm giá trị tưởng chừng đã bị tro bụi thời gian làm khuất lấp.
…
Nam Hải dị nhân liệt truyện của Phan Kế Bính (1875 – 1921) là một bộ sưu tập nổi tiếng về các truyền tích, dã sử ở nước ta. Bằng một lối văn kể chuyện thật sinh động, tác giả đã giúp ta ôn lại lịch sử dân tộc thông qua chuyện kể về các nhân vật lịch sử tiêu biểu. Đọc Nam Hải dị nhân liệt truyện, người đọc còn tìm thấy ở đây nghĩa khí hào hùng của dân tộc, những tấm gương cảm động về lòng hiếu thảo, chí phấn đấu học tập và những tình cảm tốt đẹp của con người Việt Nam thể hiện trong cung cách ứng xử cùng phong tục tập quán. Bên cạnh đó, độc giả cũng sẽ được thưởng thức những câu chuyện tình tứ không kém phần thơ mộng, với nhiều tình tiết thật ly kỳ hấp dẫn, như truyện Tiên Dong và Sử Đồng Tử, truyện Từ Thức v.v…
Chúng tôi cho in lại nguyên văn Nam Hải dị nhân liệt truyện, chỉ sửa lại một số chữ cho phù hợp với hệ thống chính tả hiện tại và có bỏ bớt 5 truyện do ông Lê Văn Phúc thêm vào trong bản in năm 1916 để cho sách được gọn nhẹ và dễ dùng. Đó là những truyện Bắc Bình Vương, Gia Long Đế, Tô Hiến Thành, Đào Duy Từ và Trịnh Hoài Đức. Những chú thích để trong dấu hoa thị (*) được thêm vào nhằm giúp các bạn trẻ bớt gặp trở ngại khi đọc tới những từ ngữ khó hiện đã ít dùng. Hào kiệt anh tài là khí tinh anh của một nước; cho nên nước nào cũng có, mà thời nào cũng có. Nhớn thì gây dựng nên thời thế, tô điểm cho non sông; nhỏ thì lập nên công nghiệp, để danh tiếng về sau; cũng là làm gương cho người đời cả.
Nước Nam ta từ xưa đến nay, trải hơn 4.000 năm, chẳng thiếu gì người tài đức, người danh tiếng; nhưng bởi vì sự tích xa xôi mà không rõ, hoặc vì sử sách biên sót mà không tường. Chỉ còn người nào ghi vào sử, hoặc chép vào ký tái của các tư gia, thì còn có thể lưu truyền lại được.
Nhưng lại ngặt vì sách thì ít, cho nên lưu truyền ra không được rộng. Người ta nói chuyện cổ tích, chẳng qua chỉ một vài người được trông vào sách, rồi thì truyền khẩu cho nhau, lõm bõm người nhớ khúc này, kẻ nhớ khúc kia, mỗi người truyền đi lại sai một li, té ra nhầm lẫn sai cả sự thực của người xưa. Vả chăng mình là người nước Nam, mà sự tích các bậc danh giá trong nước Nam mình không biết, chằng hóa ra kiến thức của mình kém lắm dư?