Trò đùa của sự ngẫu nhiên là cuốn sách viết về những lối tư duy sai sót trong nhận thức của con người. Đây là cuốn sách đầu tiên trong series “Incerto” (Tính bất định) của Nassim Nicholas Taleb.
Trong cuốn sách này, Taleb nêu ra các thiên kiến sai lầm của con người về sự ngẫu nhiên. Theo đó, con người thường:
- Đánh giá quá cao quan hệ nhân – quả. Ví dụ, người thành công do họ từng thành công trong quá khứ và thường vô thức bắt chước theo một số đặc điểm mà họ ngộ nhận rằng điều này mang đến thành công.
- Lý giải thế giới theo cách dễ hiểu hơn thực tế. Luôn cố gắng giải thích những điều ngẫu nhiên không phải là ngẫu nhiên.
Hai thiên kiến trên được lồng ghép, chia tách một cách tinh tế thông qua ba phần:
- Lời cảnh báo của Solon: Lịch sử và thuộc tích khó nắm bắt của các sự kiện hiếm gặp (thiên nga đen). Đồng thời phân tích những tác động nặng nề của các sự kiện hiếm gặp trong cuộc sống và trên thị trường
- Những con khỉ và chiếc máy đánh chữ: Trình bày những thiên kiến xác suất mà tác giả ghi nhận được trong sự nghiệp, bao gồm, thiên kiến kẻ sống sót, thiên kiến méo mó về xác suất và sự ngẫu nhiên.
- Sáp trong tai: Quá trình đương đầu với sự bất định của con người và một vài mánh khóe để vượt qua.
Taleb đã xuất phát từ nền tảng toán học để diễn giải các hiện tượng kinh tế, để giải thích cho sự thành công và tính bất định của nền kinh tế, của xã hội, sinh học tiến hóa, tư duy phi tuyến tính. Song "Trò đùa của sự ngẫu nhiên" cũng không phải là một cuốn sách khó đọc dành cho các chuyên gia nghiên cứu kinh tế. Độc giả phổ thông cũng có thể đọc cuốn sách này như một cuộc phiêu lưu theo sự dẫn dắt của tác giả, để đồng hành tới những cuộc giao dịch tài chính có thể quyết định số phận của cả một quỹ chứng khoán hay tập đoàn tài chính tỷ đô.
Trên thực tế, Trò đùa của sự ngẫu nhiên tập hợp đầy đủ những phẩm chất của một cuốn sách mà đối tượng của nó là sự ngẫu nhiên – một chủ đề quen thuộc nhưng lại vô cùng phong phú của toán học, và một hiện tượng rất độc đáo trong lịch sử kinh tế học, từ khi ngành này ra đời, các cuộc khủng hoảng kinh tế và sự sụp đổ của các tổ chức tài chính.
Khi đọc Trò đùa của sự ngẫu nhiên, với những người muốn cởi trói tư duy, có thể là một chia sẻ thiết thực về cái gọi là thiên kiến kẻ sống sót, tức là một loại thiên kiến về tư duy mà người ta thường hay mắc phải khi nhìn vào kết quả của một vấn đề nào đó. Khi muốn xác thực cho một luận điểm của mình, người ta thường hay có xu hướng chọn ra những thông tin có lợi cho mình mà bỏ qua những thiên nga đen. Ví dụ như khi nói về người thành công, người ta thường tin rằng họ có được điều đó là do chăm chỉ, hoặc có tài năng thiên bẩm nhưng quên mất rằng cũng có rất nhiều người làm những điều tương tự nhưng thất bại. Có thể hiểu vì sao những kiến giải của Taleb có thể cung cấp cho chúng ta những cách nghĩ, cách hiểu khác phức tạp hơn về sự may mắn và tính ngẫu nhiên. Bạn có thể ngẫu nhiên có được thành công một cách may mắn, nhưng không phải là sự ngẫu nhiên nào cũng dẫn tới sự may mắn.