Ngôn ngữ là quốc hồn của một dân tộc. Hiểu được quá trình khởi nguồn, phát triển và suy tàn của một ngôn ngữ, ta có thể thấy được:
- Sức mạnh và tầm ảnh hưởng của quốc gia tới toàn cầu
- Lịch sử và mối quan hệ giữa các cường quốc trên thế giới
- Văn hóa xã hội và tính cách của mỗi một dân tộc
- Những bài học lịch sử từ trong quá khứ và gợi ý đến tương lai dân tộc
Cùng khám phá lịch sử thế giới qua ngôn ngữ với cuốn sách Các Đế Chế Ngôn Từ
Ra mắt công chúng lần đầu vào năm 2005 tại Anh Quốc, công trình của tác giả Nicholas Ostler từng được nhận lời khen ngợi từ các tờ báo danh tiếng như The Independent, The Guardian, Kirkus review, Washington Post, Boston magazine, Chicago Tribune, và Los Angeles Times Book Review.
Cuốn sách Các Đế Chế Ngôn Từ bàn luận về lịch sử bao quát của các ngôn ngữ phổ biến trên thế giới. Từ những ngôn ngữ được đề cập trong cuốn sách gồm tiếng Ai Cập, tiếng Hán, tiếng Phạn, tiếng Latin, tiếng Hy Lạp, tiếng Anh và các ngôn ngữ châu Âu khác, độc giả sẽ thấy được:
- Một tấm bản đồ toàn diện những ngôn ngữ đang được sử dụng trên khắp thế giới, chỉ ra cội nguồn và mối quan hệ giữa chúng. Qua đó, người đọc sẽ có được một cái nhìn tổng quan về lịch sử ngôn ngữ trên toàn thế giới, hay muốn biết về nguồn gốc xuất xứ - mối quan hệ "họ hàng" của những ngôn ngữ thông dụng như Anh - Trung - Tây Ban Nha.
- Sự "trỗi dậy" và "suy tàn" của những ngôn ngữ thông dụng (lingua francas), như tiếng Hy Lạp, La Tinh, và nguyên nhân của những thăng trầm đó.
- Dự đoán tương lai của các ngôn ngữ thông dụng hiện nay như tiếng Anh. Đồng thời khái quát các quy luật , yếu tố ảnh hưởng đến sự lan truyền của ngôn ngữ
Tác giả Nicholas Ostler là học trò của nhà Ngôn ngữ học lừng danh Noam Chomsky. Từ trước đến nay, ông đã nghiên cứu chuyên sâu về tổng cộng 26 ngôn ngữ trên thế giới. Ông có bằng ngôn ngữ học của Đại học Oxford và MIT.
Nội dung chính của cuốn sách được Các Đế Chế Ngôn Từ chia thành 4 phần, 14 chương:
- BẢN CHẤT CỦA LỊCH SỬ NGÔN NGỮ
Lịch sử của ngôn ngữ là gì? Điều gì tạo nên một ngôn ngữ quốc tế? - NGÔN NGỮ TRUYỀN BÁ QUA ĐẤT LIỀN
Tiếng Phạn, tiếng Hán, tiếng Hy Lạp, tiếng Ả Rập được truyền bá như qua các nước thế nào? - NGÔN NGỮ TRUYỀN BÁ QUA BIỂN CẢ
Tại sao tiếng Latin "chết"? Các ngôn ngữ Châu Âu như tiếng Tây Ban Nha và tiếng Anh được truyền bá ra sao? - NGÔN NGỮ HÔM NAY VÀ NGÀY MAI
20 ngôn ngữ hàng đầu của hiện tại là gì? Ta có thể chuẩn bị điều gì cho tương lai?
Tác giả Ostler lập luận rằng các đặc điểm ngôn ngữ thực sự tạo ra sự khác biệt, với mục tiêu lý giải nguyên nhân khiến một ngôn ngữ trở nên quan trọng, có thể lan truyền xa và tồn tại lâu dài. Đồng thời, ông bàn về mối liên hệ giữa ngôn ngữ với chính trị, tôn giáo, thương mại, xã hội, văn hóa… Ông so sánh các ngôn ngữ ở cấp độ vĩ mô dựa trên các khía cạnh lịch sử nhiều hơn là đi chi tiết vào các vấn đề chính thể của ngôn ngữ như ngữ pháp hay âm vị học.
Trong sách, tác giả xem xét đến tiếng Akkad, tiếng Aramaic và tiếng Ả Rập, những ngôn ngữ Semitic Tây nối tiếp nhau trong các nền văn minh và đế chế ở Trung Đông, xem xét song song tiếng Trung Quốc và tiếng Ai Cập, như phương tiện của các truyền thống văn hóa có uy tín to lớn. Ngoài ra, sách cũng bàn về tiếng Phạn, tiếng Hy Lạp, tiếng Celt, tiếng La Mã, tiếng Đức, tiếng Slav…
Hai chương ngắn chuyển tiếp giữa phần I và phần 2 của sách lần lượt nói về lần cáo chung thứ nhất và thứ hai của tiếng Latin: khi nó không còn độc quyền ở châu Âu trong học thuật và khi nó chỉ còn trong kinh sách và không được sử dụng trong giao tiếp hằng ngày.
Trong thời kỳ hiện đại, tác giả bàn về tiếng Tây Ban Nha ở Tân Thế giới, về tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Hà Lan, tiếng Pháp và tiếng Nga, như một sự tương phản với lịch sử của tiếng Anh.
Sách khép lại với khảo sát về 20 ngôn ngữ hàng đầu, đồng thời tóm tắt về quá khứ, hiện tại và các yếu tố tiềm năng trong tương lai ảnh hưởng đến sự lan truyền của các ngôn ngữ.
Điểm thú vị của sách nằm ở việc bàn luận về lịch sử ngôn ngữ của nhân loại dưới góc nhìn bao quát hơn, gồm cả lịch sử cụ thể của các ngôn ngữ riêng lẻ và mối quan hệ giữa các ngôn ngữ với nhau, cũng như sự liên kết giữa ngôn ngữ và lịch sử loài người.
Cuốn sách rất phù hợp cho những độc giả muốn có một cái nhìn tổng quan về lịch sử phát triển và thăng trầm của những ngôn ngữ lớn trên toàn thế giới, hay muốn biết về nguồn gốc xuất xứ – mối quan hệ “họ hàng” của những ngôn ngữ thông dụng như Anh – Trung – Tây Ban Nha.
Bìa sách sử dụng hình ảnh Tháp Babel là một huyền thoại trong Kinh Thánh, nhằm giải thích về sự bất đồng ngôn ngữ của các dân tộc trên thế giới.
Trích dẫn sách Các Đế Chế Ngôn Từ
“Không thể hình dung được suy nghĩ của con người nếu không có năng lực ngôn ngữ, nhưng một ngôn ngữ thuần khiết đồng nhất toàn cầu chỉ là ý nghĩ kỳ quặc của các triết gia. Ngôn ngữ trong thực tế xuất hiện dưới dạng nhiều thứ tiếng của nhiều địa phương khác nhau như tiếng Anh, tiếng Navajo, tiếng Hán, tiếng Swahili, Burushaski cùng hàng nghìn thứ tiếng khác, và mỗi thứ tiếng này lại liên kết những người nói của nó với một truyền thống đã tồn tại ngàn năm. Khi được con người tiếp nhận, nó sẽ mang lại khả năng tiếp cận với một kho tàng niềm tin và kiến thức khổng lồ: những tài sản này trao sức mạnh cho chúng ta mỗi lúc tư duy, nghe, nói, đọc, viết, nhờ đó chúng ta mới có thể có suy nghĩ và cảm nhận khác xa tổ tiên mình. Ngôn ngữ của chúng ta đặt chúng ta vào một chuỗi liên tục về văn hóa, liên kết chúng ta với quá khứ và cũng thể hiện ý muốn của chúng ta với những thế hệ sau này.”
“Lịch sử ngôn ngữ của thế giới có thể mô tả hùng hồn về đặc điểm thực của các dân tộc, những chuyển động và thay đổi trong quá khứ, đồng thời đưa ra nhiều gợi ý sâu rộng cho tương lai.”
“Tuy vậy, trong khi một ngôn ngữ có thể rất phổ biến và sự phổ biến ấy hiếm khi có thể bị đảo ngược, thì không phải lúc nào nó cũng an toàn. Ngay cả một ngôn ngữ có địa bàn rộng lớn như tiếng Anh trong thế kỷ 21 cũng không thể miễn nhiễm. Nó vẫn bị đe dọa bởi những nguyên nhân cũ của sự kế thừa ngôn ngữ: những thay đổi về sự tăng trưởng dân số, mô hình thương mại và uy tín văn hóa.”
“Cuốn sách này ghi lại lịch sử của những ngôn ngữ lan truyền rộng rãi nhất trong bộ phận lịch sử mà chúng ta biết đến của loài người. Bằng cách nào đó, và vì nhiều lý do, các cộng đồng nói những ngôn ngữ này đã có thể thuyết phục được các cộng đồng khác gia nhập, và do đó đã mở rộng. Có rất nhiều động cơ cho sự thuyết phục đó – bao gồm sự thống trị về quân sự, những hy vọng về sự thịnh vượng, cải đạo, đi học ở trường nội trú, phục vụ trong quân đội và nhiều yếu tố khác. Nhưng về gốc rễ, sự thuyết phục này là cách duy nhất để một ngôn ngữ có thể lan truyền, và đây thực sự không phải là điều nhỏ nhặt, như bất kỳ ai từng cố gắng học một ngôn ngữ khác đều biết.”
“Khi xem xét lịch sử loài người, cộng đồng ngôn ngữ là một đơn vị rất tự nhiên. Ngôn ngữ, về bản chất là phương tiện giao tiếp, phân chia loài người thành các nhóm: chỉ thông qua một ngôn ngữ chung, một nhóm người mới có thể hoạt động hòa hợp, và do đó có một lịch sử chung. Hơn nữa, ngôn ngữ mà một nhóm dùng chung chính xác là phương tiện mà qua đó những ký ức về lịch sử chung của họ có thể được sẻ chia. Ngôn ngữ vừa mang lại sự sống cho lịch sử chung của một cộng đồng, vừa giúp kể lại lịch sử đó.”
"Câu hỏi “ai/cái gì đã cung cấp hình mẫu cho thứ tiếng Phạn tốt nhất” đã được trả lời theo nhiều cách khác nhau trong suốt thời gian tồn tại của nó, nhiều hơn hẳn so với câu hỏi về tiêu chuẩn cho tiếng Hy Lạp hay tiếng Latin, vì những ngôn ngữ đó không mang âm hưởng thần học nặng nề vốn song hành với tiếng Phạn"
"Lingua franca là một thứ thuận lợi: chắc chắn là cho người nói nhằm truyền tải thông điệp trên toàn thế giới, nhưng cũng cho người nghe khi một cộng đồng ngôn ngữ dường như có nhiều hơn sự sẻ chia kiến thức hữu ích công bằng của nó."
Chuyên gia nói về cuốn sách Các Đế Chế Ngôn Từ
“Có nhiều cách để kể lại lịch sử thế giới - thông qua sự trỗi dậy và suy tàn của các nền văn minh, vận mệnh của các quốc gia, hệ thống và mô hình kinh tế xã hội, sự phát triển của công nghệ hoặc niên đại của chiến tranh và sức mạnh quân sự. Cuốn sách này kể câu chuyện thông qua sự lên xuống của ngôn ngữ. Đó là một cuốn sách hấp dẫn, một trong những cuốn sách thú vị nhất mà tôi đã đọc trong một thời gian dài.” - The Guardian
“Ostler nhằm mục đích mở ra một con đường phân tích lịch sử mới, nơi "động lực ngôn ngữ" trở thành một công cụ để nghiên cứu xã hội.” - The Independent
"Một cuốn sách mới hoành tráng... Tác giả Ostler đã đem tới những hiều hiểu biết mới mẻ, những giai thoại lịch sử thú vị và những câu chuyện cuốn hút về ngôn ngữ.” - Chicago Tribune
“Một cuốn sách mang tính cách mạng... Tác phẩm được thực hiện với độ uyên bác sâu sắc đến choáng ngợp, nhưng cũng không quá hàn lâm để người đọc phổ thông bị choáng khi đọc.” - Boston Magazine